Sprawa polska w czasie I wojny światowej

• endecy w przededniu wojny reprezentowali orientację prorosyjską, głosząc program autonomii ziem polskich w ramach imperium rosyjskiego, toteż w momencie wybuchu wojny opowiedzieli się po stronie caratu
• do zwolenników orientacji austro-polskiej, czyli przekształcenia dualistycznej monarchii austro-węgierskiej w monarchię trialistyczną, należeli przede wszystkim działacze PPS, PPSD i PSL oraz konserwatyści galicyjscy
• wybuch I wojny światowej wywołał największy oddźwięk właśnie wśród zwolenników orientacji austro-polskiej
• w momencie wybuchu wojny jedynie SDKPiL i PPS-Lewica nie opowiedziały się po żadnej ze stron, uznając wojnę za imperialistyczną
• nocą z 5 na 6 sierpnia 1914 roku kierowana przez Józefa Piłsudskiego kompania kadrowa wymaszerowała z Oleandrów pod Krakowem do Królestwa Polskiego na Kielecczyznę, aby wywołać tam powstanie antyrosyjskie - akcja zakończyła się niepowodzeniem i władze austriackie kazały rozformować oddziały Piłsudskiego
• 9 sierpnia 1914 roku - naczelne dowództwa wojsk niemieckich i austro-węgierskich wydały odezwę do Polaków, pełną patosu i górnolotnych sformułowań, głoszącą wyzwolenie spod jarzma rosyjskiego, ale nie zawierającą żadnych konkretnych obietnic w sprawie polskiej
• 14 sierpnia 1914 roku - odezwa naczelnego wodza armii rosyjskiej, wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, mówiąca o zjednoczeniu wszystkich ziem polskich pod władzą cara i przyznaniu im autonomii
• 16 sierpnia 1914 roku - w Krakowie powstał Naczelny Komitet Narodowy, na którego czele stanął Juliusz Leo - miała to być najwyższa władza wojskowa, polityczna i skarbowa Polaków w Galicji, reprezentująca tamtejsze stronnictwa polityczne - Naczelny Komitet Narodowy podjął decyzję o utworzeniu Legionów Polskich u boku armii austriackiej
• w sumie powstały trzy brygady legionowe liczące około 20 tysięcy żołnierzy
• I Brygadą dowodził Józef Piłsudski - walczyła ona w Galicji
• II Brygadą dowodził Józef Haller - walczyła ona na Węgrzech i w Galicji Wschodniej
• III Brygadą dowodził Stanisław Szeptycki - walczyła ona na Lubelszczyźnie i na Wołyniu
• 22 października 1914 roku - z inicjatywy Józefa Piłsudskiego w Warszawie w Królestwie Polskim utworzono konspiracyjną Polską Organizację Wojskową (POW), której celem była początkowo działalność wywiadowczo-dywersyjna przeciw Rosji
• na czele POW stanął porucznik Tadeusz Żuliński
• 25 listopada 1914 roku - w Warszawie powstał Komitet Narodowy Polski reprezentujący środowiska prorosyjskie, z Zygmuntem Wielopolskim (Stronnictwo Polityki Realnej) i Romanem Dmowskim (endecja) na czele
• Stronnictwo Polityki Realnej - realiści - prawicowe, prorosyjskie ugrupowanie polityczne założone w 1904 roku w Królestwie Polskim
• Komitet Narodowy Polski zaczął zabiegać o utworzenie legionów polskich u boku armii rosyjskiej - w efekcie w Puławach zaczęto formować oddział, który nazwano Legionem Puławskim, liczący około 900 osób (rozwiązany w październiku 1915 roku)
• maj 1915 roku - po przełamaniu frontu rosyjskiego pod Gorlicami, wojska państw centralnych w ciągu kilku miesięcy opanowały obszar Królestwa Polskiego i stanęły na linii zbliżonej do granic II rozbioru
• w związku z przesunięciem frontu Komitet Narodowy Polski udał się na emigrację do Rosji
• 5 sierpnia 1915 roku - wojska niemieckie zdobyły Warszawę - kierownikiem niemieckich władz okupacyjnych został Hans von Beseler
• 5 sierpnia 1915 roku - w Warszawie powstał Centralny Komitet Obywatelski, na którego czele stanął Zdzisław książę Lubomirski, który Niemcy początkowo uznali, ale rozwiązali go w listopadzie 1915 roku
• sierpień 1915 roku - Piłsudski po przybyciu do Warszawy wydał rozkaz wstrzymania dalszego werbunku do legionów, a za to rozbudowy struktur POW oraz zaczął oficjalnie domagać się utworzenia niepodległego państwa polskiego - w ten sposób pojawiła się trzecia, obok prorosyjskiej i trialistycznej, koncepcja rozwiązania sprawy polskiej
• zwolenników aktywnej współpracy z państwami centralnymi w Królestwie Polskim nazwano "aktywistami", a zwolenników opcji prorosyjskiej, którzy byli bierni wobec Niemców, "pasywistami"
• wrzesień 1915 roku - na czele POW stanął kapitan Tadeusz Kasprzycki
• 15 listopada 1915 roku - w Warszawie otwarto polski uniwersytet i politechnikę
• listopad 1915 roku - Dmowski, widząc niechęć rosyjskich sfer rządowych wobec sprawy polskiej, przeniósł się na Zachód, aby za pośrednictwem mocarstw zachodnich wywrzeć presję na rząd piotrogrodzki (Petersburg przemianowano na Piotrogród na początku I wojny światowej)
• grudzień 1915 roku - państwa centralne podzieliły Królestwo Polskie na dwie strefy okupacyjne: niemieckie gubernatorstwo ze stolicą w Warszawie i austriackie gubernatorstwo ze stolicą w Lublinie
• okupanci niszczyli przemysł, wywożąc urządzenia fabryczne, rekwirowali żywność i zmuszali do pracy na rzecz państw centralnych
• 18 grudnia 1915 roku - z inicjatywy Piłsudskiego w Warszawie powstał Centralny Komitet Narodowy, reprezentujący środowiska zorientowane na państwa centralne
• 5 listopada 1916 roku - "Akt 5 listopada" - odezwa cesarzy Wilhelma II i Franciszka Józefa, głosząca, że z ziem polskich zostanie utworzona monarchia konstytucyjna, połączona sojuszem z państwami centralnymi
• 6 grudnia 1916 roku - w Królestwie Polskim utworzono Tymczasową Radę Stanu, organ doradczy w sprawach prawodawczych, na którego czele stanął Wincenty Niemojowski
• 25 grudnia 1916 roku - car Mikołaj II w rozkazie noworocznym do armii i floty zapowiedział utworzenie niepodległej Polski z ziem trzech zaborów
• 28 marca 1917 roku - orędzie Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotników i Żołnierzy o prawie Polaków do utworzenia niepodległego państwa - inicjatorem uchwały był polski socjalista, Aleksander Więckowski
• 30 marca 1917 roku - pod naciskiem tej uchwały rosyjski Rząd Tymczasowy wydał podobne oświadczenie, zapowiadając utworzenie niepodległego państwa polskiego z ziem zamieszkanych w większości przez ludność polską
• deklaracje rządu rosyjskiego sprawiły, że zachodni sojusznicy, dotychczas uważający sprawę polską za wewnętrzną sprawę Rosji, mogli wykorzystać ją przeciwko państwom centralnym
• 4 czerwca 1917 roku - prezydent Francji, Raymond Poincare, podpisał dekret o utworzeniu armii polskiej we Francji - tzw. Błękitna Armia formowana była z emigrantów i jeńców wojennych
• czerwiec 1917 roku - w Piotrogrodzie odbył się I Ogólny Zjazd Związku Wojskowych Polaków, na którym utworzono Naczelny Polski Komitet Wojskowy (Naczpol) z Władysławem Raczkiewiczem na czele
• lipiec 1917 roku - Naczpol uzyskał zgodę rosyjskiego Rządu Tymczasowego na zorganizowanie na Białorusi I Korpusu Polskiego pod dowództwem generała Józefa Dowbor-Muśnickiego, a następnie kolejnych korpusów
• dla Piłsudskiego dalszy sojusz z państwami centralnymi stracił sens, skoro nie podejmowały one praktycznych kroków w celu odbudowy niepodległej Polski
• lipiec 1917 roku - Piłsudski, który już w 1916 roku opuścił Legiony, wezwał legionistów do nie składania przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier (przysięgę tę mieli złożyć nowi legioniści, byli poddani rosyjscy) - Piłsudski został uwięziony w twierdzy w Magdeburgu - kryzys przysięgowy
• większość żołnierzy I i III brygady odmówiła złożenia przysięgi - rozbrojono ich i osadzono w obozach w Beniaminowie i Szczypiornie
• lipiec 1917 roku - na czele POW stanął Edward Rydz-Śmigły
• 6 sierpnia 1917 roku - Komenda Naczelna POW wypowiedziała posłuszeństwo Tymczasowej Radzie Stanu
• 15 sierpnia 1917 roku - w Lozannie powstał Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu, na którego czele stanął Roman Dmowski - KNP został w ciągu kilku następnych miesięcy uznany przez państwa Ententy za oficjalną reprezentację Polski
• 26 sierpnia 1917 roku  - Tymczasowa Rada Stanu podała się do dymisji na znak protestu wobec zwodniczej polityki państw centralnych
• 12 września 1917 roku - państwa centralne utworzyły Radę Regencyjną, jako tymczasową najwyższą władzę w Królestwie Polskim - w skład Rady weszli: arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, Zdzisław książę Lubomirski i Józef Ostrowski
• 20 września 1917 roku - z żołnierzy II Brygady i pozostałych legionistów, którzy złożyli przysięgę, utworzono Polski Korpus Posiłkowy podporządkowany dowództwu austriackiemu
• 7 grudnia 1917 roku - Rada Regencyjna powołała rząd Jana Kucharzewskiego
• 8 stycznia 1918 roku - prezydent Stanów Zjednoczonych, Woodrow Wilson, w swym orędziu uznał prawo Polaków do utworzenia niepodległego państwa z dostępem do morza
• styczeń 1918 roku - doszło do pierwszych starć między wojskami bolszewickimi a Korpusami Polskimi w Rosji
• luty 1918 roku - powstała POW zaboru pruskiego
• 4 lutego 1918 roku - w Warszawie powołano Radę Stanu - namiastkę sejmu, którego członkowie pochodzili częściowo z wyboru
• 9 lutego 1918 roku - w Brześciu Litewskim zawarty został pokój między państwami centralnymi a Centralną Radą Ukrainy, który przewidywał przekazanie Ukrainie Chełmszczyzny i części Podlasia
• Rada Regencyjna wydała orędzie, w którym nazwała ten pokój kolejnym rozbiorem Polski, a rząd Kucharzewskiego podał się do dymisji
• noc z 15 na 16 lutego 1918 roku - na wieść o warunkach pokoju brzeskiego część żołnierzy Polskiego Korpusu Posiłkowego pod dowództwem Hallera przedarła się pod Rarańczą na Wołyniu przez front, by połączyć się z II Korpusem Polskim walczącym po stronie rosyjskiej - Haller stanął wkrótce na czele II Korpusu
• 11 maja 1918 roku - połączone siły żołnierzy Polskiego Korpusu Posiłkowego i II Korpusu Polskiego zostały pokonane przez Niemców pod Kaniowem - Haller uciekł w przebraniu i przedostał się do Murmańska, gdzie znajdowały się brytyjskie wojska interwencyjne, a stamtąd do Francji, gdzie stanął na czele Błękitnej Armii
• 3 czerwca 1918 roku - Wielka Brytania, Francja i Włochy ogłosiły deklarację o niepodległości Polski
• lipiec 1918 roku - w Poznaniu powstał Centralny Komitet Obywatelski, działający w porozumieniu z paryskim KNP, który miał przygotować Polaków do przejęcia władzy po klęsce Niemiec
• 29 sierpnia 1918 roku - Rada Komisarzy Ludowych (rząd radziecki) anulowała traktaty rozbiorowe
• 7 października 1918 roku - Rada Regencyjna wydała manifest, w którym proklamowała niepodległość Polski, rozwiązanie Rady Stanu i powołanie rządu reprezentującego wszystkie środowiska, który opracuje ordynację wyborczą do sejmu
• 23 października 1918 roku - Rada Regencyjna powołała gabinet Józefa Świerzyńskiego - Świerzyńskiemu nie udało się jednak nakłonić do współpracy z rządem przedstawicieli lewicy
• 28 października 1918 roku - w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna, na której czele stanął Wincenty Witos
• 30 października 1918 roku - członkowie POW, legioniści i młodzież usunęli z Krakowa załogę austriacką
• 6 listopada 1918 roku - radykalni działacze chłopscy utworzyli Republikę Tarnobrzeską
• noc z 6 na 7 listopada 1918 roku - utworzenie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie z Ignacym Daszyńskim na czele - w skład rządu weszli przedstawiciele PPS, PPSD i PSL "Wyzwolenie"
• 7 listopada 1918 roku - rząd lubelski wydał manifest, w którym ogłosił przejęcie władzy w kraju aż do zwołania sejmu, zapowiadał przeprowadzenie reform społecznych i demokratyzację ustroju politycznego
• 10 listopada 1918 roku - poznański Centralny Komitet Obywatelski ujawnił się jako Komisariat Naczelnej Rady Ludowej
• 10 listopada 1918 roku - do Warszawy wrócił zwolniony z Magdeburga Józef Piłsudski
• 11 listopada 1918 roku - rozbrojono Niemców w Warszawie, a Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu naczelne dowództwo
• 11 listopada 1918 roku - podpisano zawieszenie broni w Compiegne, kończące I wojnę światową